Auteur: Simon Blaas

Ontroostbaar was ik, toen ik als kind zag hoe de sneeuwpop gesmolten was, en de jongen zijn vriend kwijt was, nadat ze ‘s nachts zulke fantastische avonturen beleefd hadden. Behalve dat hartverscheurende beeld, de jongen in zijn pyjama bij het hoopje sneeuw, raakte de melodie van de film mij diep. ‘Music speaks louder than words’ is hier van toepassing. In de prachtige animatiefilm, net als het prentenboek van Raymond Briggs, getekend met warme pastelkleuren, wordt niet gesproken. De melodie van Howard Blake laat je denkbeeldig zweven door de lucht.

Tijdens de ‘vliegscène’ wordt het lied Walking in the Air gezongen, gebaseerd op het dromerige thema van de muziek.

Wat een magie: Je wordt ’s ochtends wakker en het heeft de hele nacht gesneeuwd! De wereld is wit en je maakt een sneeuwpop. En dan, precies om 12 uur ’s nachts komt hij tot leven. En samen beleef je magische avonturen, en maak je onder meer je ouders belachelijk😊, je vliegt samen door de lucht en bekijkt de wereld vanuit de lucht. Maar de volgende morgen is de betovering verbroken, en rest de herinnering.

Ik zal een jaar of zes zijn geweest toen ik deze film zag. Het maakte diepe indruk. Net als ooit Narnia (‘mama, wanneer komt die film met de leeuw en de kast weer?’, heb ik eindeloos gevraagd) en, iets later, De Lift (‘niet naar de lift kijken hè!’, zei mijn moeder nog tegen onze oppas).

Bekijk hier The Snowman

Peer Raben componeerde de tijdloze muziek voor Berlin Alexanderplatz uit 1980. Maar liefst 15,5 uur laat regisseur Rainer Werner Fassbinder ons meeleven met Franz Biberkopf, de tragische held van het verhaal, gespeeld door Gúnther Lamprecht.  

Bijna honderd jaar geleden, in 1929, verscheen de roman, geschreven door Alfred Döblin. Ik heb het boek een tijdje geleden gelezen en het is met stip één van mijn lievelingsboeken geworden, vanwege de weelderige taal. Zoals in een echte stad, gebeuren er allerlei dingen door elkaar, tegelijkertijd. En opvallend zijn de vele auditieve elementen: liedjes, dialecten, geluiden die zodanig zijn beschreven dat je de kakofonie van de stad hóórt.

Na het lezen van het boek heb ik Fassbinders verfilming bekeken en daarvan zal de hoofdpersoon mij altijd bijblijven, Franz Biberkopf, zijn gezicht, vaak in close-up en zijn stem! Deze acteur ís het gewoon.

Op YouTube is de serie te vinden. (Elk deel begint met een lyrische operette aria van Franz Léhar). Franz komt net uit de gevangenis, waar hij vier jaar heeft gezeten na moord op zijn vriendin. Als vrij man besluit hij nu op het rechte pad te blijven en hij zoekt zijn weg in het drukke Berlijn. Maar het noodlot is onafwendbaar, hij komt oude foute vrienden tegen, heeft talent voor zuipen en laat zich verleiden mee te werken aan een diefstal. Hij verliest zijn rechterarm en gaat met allerlei omwegen op zijn ondergang af. Net als de parkiet in het kooitje die steeds in beeld wordt gebracht, is Franz niet vrij. Franz loopt van de ene kroeg naar de andere en praat tegen zijn bier. Een citaat uit het boek: ‘De eerste pul zegt: ik kom uit de kelder en ben gemaakt van hop en mout. Nu ben ik koel, hoe smaak ik?’ Franz zegt: bitter, lekker, koel. Er volgen natuurlijk nog vele pullen en deze scène is één van de hoogtepunten in de serie.

Onvergetelijk is de soundtrack!  

Franz Biberkopf’s avonturen worden ondersteund door een leidmotief, een prachtige, melancholische melodie. Wie alle 14 delen heeft bekeken zal deze ontroerende muziek nooit vergeten. Door de hele film duikt de melodie op, gespeeld door een orkest, variaties op gitaar, blokfluit, dan weer op accordeon, dan als ‘Walzer vom Tod’ op piano. Ik vind het een verdrietige en eenzame melodie, die ook iets troostends heeft, zeker de mondharmonicavariant. Het leidmotief heeft als titel: Franz Biberkopf, Allein. De film is, net als het fantastische boek, vol van geluiden: de piepende tram, liedjes, de parkiet, een krantenverkoper die het nieuws schreeuwt. Maar de melodie van Franz Biberkopf snijdt in de ziel en brengt samenhang aan en heeft iets onafwendbaars. Ach Franz, denk je als je de muziek hoort opkomen, je kunt er ook niets aan doen. Het zij je allemaal vergeven.

Godland is de nieuwe film van regisseur Hlynur Pálmasson (bekend van A White, White Day), waarin de prachtige, ruige natuur van IJsland een belangrijke rol speelt. Opvallend is het beeldformaat, vierkant met ronde hoekjes, alsof we naar een fotoverslag kijken. Een zevental gevonden glasplaatfoto’s zouden de inspiratie zijn geweest voor deze film, die zich afspeelt eind 19^e eeuw.

Hoe kan een film op gang komen? Meteen in de eerste scène krijgt Lucas, een jonge Deense priester een opdracht: ga naar IJsland en bouw een kerk, die vóór de winter klaar moet zijn! Lucas is uitverkoren. We krijgen dankzij de instructies die Lucas ontvangt ook meteen een indruk van mogelijke hindernissen die de taak tot een ware uitdaging maken: het ruige winterse weer, de stromende rivieren, gletsjers, dreigende vulkaanuitbarstingen. Het zou zelfs kunnen gebeuren dat mensen door de stank hun verstand verliezen. Gelukkig krijgt hij hulp van een tolk en een gids, de ruige bebaarde IJslander Ragnar.

We volgen de jonge priester tijdens zijn reis over het eiland. Je realiseert je hoe wij in onze tijd rekenen op allerlei gemak van techniek. Een routeplanner, communiceren en fotograferen met smartphone, iedereen op reis in het Engels aanspreken. Lucas hanteert onwennig de paardenteugels en ploetert met zijn zware camera en donkere kamer tentje. Hij maakt foto’s op glasplaten die hij schuurt, bewerkt met eigeel en zilver. Als een ware romanticus verkiest hij een omweg over het land, in de hoop mooie beelden te kunnen maken en interessante mensen te ontmoeten. Maar, dan moeten de mensen die hij fotografeert secondenlang stilzitten. Hij spreekt de taal van de Ijslanders niet. ‘Door vijanden omringd’ zoals Slauerhoff schreef, houdt deze jonge man zich groot, maar hij kan er niet bij lachen. Te voet en te paard gaat de route langs gevaarlijk stromende rivieren, steile rotsen en diepe ravijnen. Een omgeving waarin Ragnar in zijn element is: hij vertelt verhalen en zingt liederen, in zijn eigen taal. Hij vangt vis en toont ’s ochtends zijn brute kracht tijdens zijn gymnastiekoefeningen.

Ik herinner me mijn eigen ongeduld wanneer ik vroeger van mijn moeder moest poseren met mijn broer, en we elkaar op een bepaalde manier moesten vasthouden: eindeloos duurde dat! Mama wilde haar rolletje van 24 foto’s zo goed mogelijk benutten!

De film speelt met allerlei Bijbelse beelden, zoals de tocht van een karavaan door het landschap, het oversteken van een rivier, het vangen van vissen, het poseren als een gekruisigde. Naarmate de tocht vordert neemt de spanning toe. Lukt het Lucas om zijn wil op te leggen aan de bewoners, aan de natuur? We zien een priester meestal als een soort vaderfiguur waarbij iedereen terecht kan. Lucas lijkt zijn handen vol te hebben aan het overleven van de dagelijkse ontberingen en Babylonische spraakverwarringen. Het is altijd licht, en hij lijkt wel te willen vluchten in zijn donkere kamer tentje, om even te ontkomen aan de vele beproevingen. Dit is eigenlijk geen priester, maar een introverte fotograaf. Hij is meer een ‘God in ‘t diepst van zijn gedachten’, en staat liever achter zijn camera dan op de kansel!

Lucas is afhankelijk van Ragnar, die hem gidst en de kerk bouwt en hem op de proef stelt. Zo stelt hij hem de vraag: Hoe wordt ik een mens naar Gods hart? Op een dag wil hij op de foto en biecht en vraagt: bid voor mij. Wanneer de kerk dan eindelijk gereed is, kan Lucas zijn eerste preek houden, maar waarom blaft die hond en huilt die baby?!

Regelmatig wordt het verhaal onderbroken door een collage van beelden, de camera toont rustig het landschap, de mist, weidse vlakten, de paarden, de vulkaanuitbarsting, de stromende lava. Vanuit een vogelperspectief zijn de mensen bijna onzichtbaar in het geheel (‘Naast den dondrenden waterval, Alleen en weerloos en zonder wapen, In een woest en leeg heelal’, dichtte Slauerhoff na zíjn bezoek aan het IJslandse Akreyri). Je zou het een Godperspectief kunnen noemen, waarbij nietige passanten zich een weg banen door de ruige eeuwige natuur. Daarnaast zien we ook close-ups van bewoners, zeesterren en dode paarden. Alsof we het resultaat zien van Lucas’ ontdekkingsreis. Daarbij horen we een soort verwaaide, dissonante koperblazers. Deze muziek werd geschreven door Alex Zhang Hungtai. De film Godland is beeldschoon!

Ik ontdekte dat Auden over zijn IJsland reizen een boek schreef: Letters from Iceland, ik verheug me op zijn teksten, gericht aan Lord Byron.  

Via onderstaande link een interview met de filmmaker waarin hij vertelt over zijn inspiratie voor de film:

Van dromen wordt wel gezegd dat je ze bij het ontwaken meteen moet opschrijven, om te voorkomen dat je ze vergeet. Bij het ontbijt kun je het al bijna niet meer navertellen, zo snel vervliegen je nachtelijke avonturen. Alsof ze nooit gebeurd zijn.

Het luisteren naar andermans dromen is overigens niet altijd een pretje (net als het moeten bekijken van andermans foto’s). De schijnbaar logische droomwereld is vaak lastig op een begrijpelijke manier te reproduceren. Het bekijken van de intense film Vortex is ook niet bepaald plezierig. Je zou de rand tussen de ‘split-screens’ kunnen ervaren als een tralie, waar je als kijker als een gevangene langs moet kijken. Het kijken naar twee schermen tegelijkertijd geeft een claustrofobisch gevoel.

Een oud echtpaar schuifelt langs elkaar heen in een rommelig appartement in Parijs, met nauwe gangen, steile trapjes. Hun leven ‘is een droom in een droom’ verzuchten ze tegen elkaar. De dame is het stadium van vergeetachtigheid inmiddels ver voorbij en de heer kampt met hartproblemen. Ze dwalen allebei in hun eigen scherm, een pijnlijk beeld. De twee schermen suggereren hun isolement en gevangenschap, zo krap als het beeldkader is. Af en toe rijkt een hand of arm door de kaders heen, dan is er even bijna contact. Ook alle vertrekken in het appartement bieden nauwelijks nog ruimte, overal stapels boeken, papieren, rommel op de grond, op stoelen, op het overvolle aanrecht. Als kijker snak je naar adem in de chaos. De dame rommelt met medicijnen. De heer zoekt tussen zijn eigen papieren. In de beginscènes is een radiostem te horen die vertelt over hoe mensen te maken krijgen met het nemen van afscheid, sterven, rouwen. Het lijkt wel een soort voice-over bij het geschuifel en het dolen van het echtpaar. Af en toe is de liefde van vroeger even zichtbaar. Teder heeft de heer toch nog een keer bloemen voor zijn vrouw meegenomen. Helaas weet zij niet wat ze met de bos moet doen.

Overigens wordt ‘het spel’ met de twee schermen regelmatig uitgebreid. Bijvoorbeeld wanneer de dame in de badkamer voor de spiegel staat. Of wanneer de heer een film bekijkt (de klassieker Vampyr uit 1932). Hij is een groot filmliefhebber. Overal in het huis zien we verwijzingen naar beroemde films, VHS banden en posters van Metropolis, Psycho, Belle de jour en vele anderen. Meestal niet de meest vrolijke titels, maar een mooie ode aan film. De wijk waarin het zich afspeelt is in de buurt van metrostation Stalingrad. Nog zo’n detail dat de sfeer tekent.

Bij drie sleutelscènes ervaar je als kijker op een benauwende manier machteloosheid: Terwijl de man gaat douchen (zijn scherm wordt mistig) schuifelt de dame in zijn werkkamer en grijpt zijn papieren met aantekeningen. Ze versnippert de vellen en spoelt alles door de wc. Het doortrekken toont een draaikolkende massa, een vortex. De man schreeuwt het uit: ‘wat doe je nu?’. Het is zijn levenswerk, hetgeen hem op de been houdt. Hij schrijft een boek over dromen in films. Ontredderd strompelt hij vanonder de douche terwijl het water blijft stromen.  

Een ander tragisch moment. Terwijl de dame rustig slaapt, krijgt de man een hartinfarct. Zijn reutelende adem is weerzinwekkend om te horen. Zijn hopeloze geschuifel duurt tergend lang, totdat hij valt en blijft liggen.

Uiteindelijk blijft er één scherm over, waarin de dame het gasfornuis opendraait (een helder ogenblik?) en naar haar slaapkamer strompelt, gaat liggen en de deken over haar hoofd trekt terwijl ze het Onze Vader bidt.

De film eindigt met foto’s van het appartement, waarvan de vertrekken opgeruimd en leeggehaald zijn. Alsof het allemaal nooit is gebeurd.

Voordat de film begint zingt Françoise Hardy, close-up in beeld, Mon amie la rose. Het is een zwart-wit opname uit 1965 die al een beetje de vergankelijkheid suggereert. Met een lachje zingt ze de tekst: ‘Oui, j’étais la plus belle’ (ja, ik wás de mooiste). En even later, dat de mooiste roos zal vergaan (‘ik heb het gevoel dat ik val’ (Et je sens que je tombe).

Twee keer zag ik Brief Encounter. Onlangs op het filmfestival in Vlissingen en daarna thuis nog eens. Dit betekent dat ik de belangrijkste scène vier keer heb gezien (herhaling is een belangrijk motief in deze film):

Een dame betreedt de stationsrestauratie en ziet een bekende: ‘Laura, what a lovely surprise!’ en nodigt zichzelf uit bij deze Laura en haar tafelgenoot. Na de kennismaking, ‘this is doctor Harvey’, vraagt ze of hij thee voor haar wil halen en steekt van wal tegen Laura. De man haalt de thee en gaat weer zitten. Dan klinkt de stations-omroeper en zegt de man dat hij moet gaan. Hij pakt z’n jas, groet de dame en legt even zijn hand op Laura’s schouder. Dan verdwijnt hij en laat de dames achter.

Vanaf nu verschuift het perspectief naar Laura. We horen haar denken wat ze van de brutale dame vindt en we zullen als kijker begrip gaan krijgen voor haar frustratie. Ze komt thuis, stuurt haar kinderen naar bed, hoort haar man praten en gaat zitten. Terwijl hij een kruiswoordpuzzel maakt, ‘vertelt’ zij ons de film.

Ik vind haar stem ontroerend. En haar grote ogen, die door het inzoomen nog groter lijken, mooi. En alleen al door het optreden van de brutale dame is Laura al sympathieker. Ze vertelt dat ze wekelijks met de trein naar de grote stad gaat voor wat afleiding, winkelen, een film, de bibliotheek en koffie in de restauratie. Terwijl ze koffie drinkt en haar boek leest, ziet ze een man binnenkomen. Ze beschrijft zijn nek, ‘quite ordinary’, en als hij zich omdraait zijn gezicht, ‘rather friendly’. Op het perron waait een stofje in haar oog. Ze probeert het er-uit te halen. Dan biedt de man aan haar te helpen, hij blijkt dokter te zijn. Met zijn zakdoek veegt hij het stof uit haar oog en stelt zich voor. Hij komt elke week in de grote stad om te helpen in het ziekenhuis. Hij is sympathiek en beleefd.

De week erna ontmoeten ze elkaar opnieuw en besluiten samen te lunchen. Daarna spreken ze weer af en gaan samen naar de film. Ze lachen om een voorfilmpje van Donald Duck. En steeds nemen ze weer afscheid op het perron met de vraag ‘zie ik je volgende week weer?’. Na een boottochtje wordt ze verliefd. Ze kijkt, mompelt en de camera zoomt weer in. Het zoete, dramatische Tweede Pianoconcert van Rachmaninov kleurt de sfeer. Ze spreken opnieuw af, bij het appartement van zijn vriend die weg is. Dit is de eerste keer dat ze allebei niet naar huis gaan. Maar dan komt de vriend onverwachts vroeger thuis en vlucht Laura. Ze dwaalt door de nacht en neemt uiteindelijk toch de trein naar huis. Daar bezorgt haar zieke zoontje haar een enorm schuldgevoel. Ze brengt de avond door met haar man en lacht om zichzelf en houdt zich groot.

Is dit een buitenechtelijke relatie? Het zijn twee gewone mensen die ontroeren. Hun ontmoeting bloeit kortstondig. Meedogenloos is de stationsklok. Zijn trein gaat om 5.40, die van haar om 5.43. Steeds moet er afscheid genomen worden: ‘there’s your train’. Steeds het haasten naar het perron van de ander en het wegrijden van de trein. Het is vaak donker op het perron, het regent. En de onschuldige afspraakjes worden langzaam ingewikkelder, want soms komen ze bekenden tegen. Er moeten al leugentjes om bestwil verzonnen worden. Het kan gewoon niet, deze liefde.

Na weer een ontmoeting in de stad, vertelt Harvey dat hij in een groot ziekenhuis in Johannesburg gaat werken. Ze drinken nog een keer koffie in de stationsrestauratie en kijken verslagen voor zich uit. Hun laatste momenten samen. Dan ziet de vriendin van Laura hen zitten en verstoort ruw hun kostbare moment: ‘Laura, what a lovely surprise!’. En dan, opnieuw, zijn hand op haar schouder.

Donderdag 21 april 2022 had ik het geluk aanwezig te mogen zijn bij de uitreiking van de Four Freedom Awards in de Nieuwe Kerk in Middelburg. Bij de huldiging van alle laureaten schoten de tranen mij in de ogen, zo ontroerend waren hun inspirerende verhalen. In de inleidende presentatiefilmpjes kwam steeds dit zinnetje voor: ‘the moment i had to act’. Het kantelmoment waarop zij besloten te moeten handelen voor vrijheid van henzelf en voor anderen. Dit vulden zij elk op hun eigen manier in. Met veel energie en vaak met gevaar voor hun eigen leven.

In het bijzonder geniet ik na van Mai Khoi, de Vietnamese zangeres en activist. Zij was ’s avonds te gast in de Cinema! Een grote eer voor ons en heel plezierig om haar informeel te kunnen spreken. Dankzij het Movies that Matter festival, waar wij al jaren een satelliettheater van zijn, konden we de documentaire ‘Mai Khoi and the dissidents’ opnieuw vertonen. Na afloop kwam Mai Khoi naar voren voor een boeiende Q&A en zong tot slot een lied voor ons. Dit zijn ontmoetingen om nooit te vergeten.

Het terugzien van de film raakte haar, mede door de persoonlijke beelden van haar ouders. Ze vertelde dat ze deze film in het geheim een paar keer ‘underground’ in Vietnam had vertoond. Ze woont inmiddels in Amerika, maar ironisch genoeg zijn haar optredens daar notabene geboycot door pro-Trump Vietnamezen!

In de film is te zien hoe zij in 2016 met succes de aandacht van Barack Obama wist te trekken (met deze boodschap op You Tube), en bij hem werd uitgenodigd, tijdens zijn bezoek aan Vietnam. Haar hoop op zijn steun om de politieke situatie in Vietnam positief te beïnvloeden ging in rook op, toen hij vertelde dat dat toch vooral een zaak van het Vietnamese volk zélf was. Het betrekkende gezicht van Mai Khoi die toen naast hem zat sprak boekdelen. Ik vroeg haar of dát het moment was dat ze besloot activist te worden? Dit beaamde zij! Toen Trump in 2019 Vietnam bezocht, trok zij wereldwijd de aandacht met een spandoek dat ze uitrolde, precies toen Trumps limousine langsreed: ‘Peaciss on you Trump’ Even later stond de politie bij haar op de stoep, na dit protest moest zij het land verlaten. Nu is ze dissident, en heeft met veel moed bedreigingen en ontberingen doorstaan.

Zelden heb ik een iemand zo hartverscheurend ‘I want to be free’ horen zingen, als Mai Khoi. Ze begon als artiest, met vrolijke liedjes, en werd heel populair. Ze werd wel vergeleken met Lady Gaga. Ze scoorde een enorme hit met een liedje over Vietnam, dat uitgroeide tot een soort nieuw volkslied en ook door de regering werd omarmd. Maar ze wilde iets anders, en besloot te zingen wat ze echt wilde. En dat bleek problematisch in een land als Vietnam, met slechts één leer, die van het regime. Geïnspireerd door een bevriende zanger die zong wat hij wilde, en daarvoor ook tien jaar vastzat, besloot ze haar album ‘Dissent’ op te nemen. Bandleden vertellen dat ze van hun ouders niet met haar mogen spelen, uit angst voor de gevolgen. Overigens vertelde zij het Cinemapubliek dat haar ouders en broer (‘hij heeft niets met mensenrechten’) het goed maken, in Hanoi. De regering laat hen met rust. Het was een zinderende avond en het publiek gaf Mai Khoi een staande ovatie.

Mai Khoi ontving in Middelburg de Four Freedom of Speech Award 2022. Zij zet zich in voor de vrijheid van meningsuiting en brengt de verbetering van de mensenrechtensituatie in Vietnam voor het voetlicht.

Uit een recent interview met Radio Free Asia:

‘RFA: Are you afraid that your safety will be threatened if you return to Vietnam?

Mai Khoi: I haven’t gone back to Vietnam not because I worry about my safety. At present I cannot return to Vietnam and make contributions. I will return when necessary.

I think no one can be completely safe in Vietnam as human rights are not protected. If you say something a little bit contradictory to the authority’s opinions, you could be on the verge of being fined, arrested and punished.

RFA: What do you wish Vietnam will be in the future?

Mai Khoi: I wish Vietnam would have democracy, a multiparty regime and universal human rights would be protected, and all political prisoners would be released. I wish Vietnam will not have political prisoners.’

Wat is beschaving? Gedwee meehobbelen met de dagelijkse gang van zaken? Je netjes gedragen binnen een collectief? Maar wat als een individu daar moeite mee heeft? Is diegene dan onbeleefd of zegt het misschien iets over de beschaving? Het beroven van een bank is een misdaad, maar hoe komt iemand tot het besluit zoiets te doen? Had die beschaving moeten zien dat iemand al een tijdje niet zo lekker in zijn vel zat?

Joseph is een tragische held waarvoor je steeds meer sympathie krijgt. Niet alleen omdat hij ondanks allerlei tegenslag altijd vriendelijk blijft, maar omdat hij tegen ‘het systeem’ in durft te gaan. Hij doorbreekt de sleur in zijn leven, en hij zoekt contact met anderen. Hij breekt het glas letterlijk en figuurlijk. De film deed mij denken aan Joker, waarin een eenzame maar niet onvriendelijke man, door allerlei gebeurtenissen uiteindelijk ontploft en agressief wordt, en zich laaft aan die nieuwe energie maar ook niet meer terug kan. Ik moest ook denken aan Enough, de korte poppenfilms van Anna Matzaris, waarin allerlei figuren hun zelfbeheersing verliezen.

Surge begint op Londen ‘Stanstead’: ‘een rookvrije luchthaven, roken is alleen toegestaan…’ Terwijl de camera inzoomt op Joseph die gehaast door de menigte loopt, horen we voortdurend allerlei regels en veiligheidsmededelingen via de intercom. Joseph werkt bij de douane. In hoog tempo moet hij mensen instructies geven, fouilleren, op zoek naar scherpe objecten. Een professioneel, onpersoonlijk contact met mensen, gebaseerd op wantrouwen. De omgeving bestaat uit glazen wanden, er hangen camera’s die alles registreren, poortjes gaan alleen open voor wie een geldig toegangsbewijs heeft en geregistreerd is. Een beetje verlegen heeft Joseph een worteltaart in de kantine gezet, als traktatie, zonder te verkondigen dat hij jarig is. In de pauze hoort hij zijn collega’s schamperen over dit ‘poor men’s food.’ ’s Avonds eet hij zijn kant en klare maaltijd op voor de tv, met de herrie van zijn buurman’s brommer op de achtergrond. Hij peutert wat met zijn vork in zijn mond, en kauwt zachtjes op zijn glas. Hij lijkt wat tics te hebben, zijn gezicht trekt soms grimassen. Een dag als deze lijkt op een dag als alle andere.

Joseph gaat niet zo ver als Joker, maar ervaart wel een vergelijkbare kracht wanneer hij het heft in eigen hand neemt. Bij een vervelende ontvangst door zijn ouders, eigenlijk routine als altijd, want zijn overbezorgde moeder en zijn gefrustreerde onaardige vader hebben geen aandacht voor hem, bijt hij zijn glas kapot en verwondt zijn tandvlees. De volgende dag bij de douane raakt een dame overstuur. Hij probeert haar hulp te bieden, maar valt daarbij uit zijn rol en zorgt voor paniek bij zijn collega’s. Hét moment om weg te rennen! Hij sprint over een beveiligingspoortje (‘dat staat op camera jongen!’) en besluit naar zijn collega Lily te gaan, om haar te helpen met haar tv aansluiting. Wat een ontlading, juichende gebaren, glimlachend kijkt hij om zich heen en kan zelf nog niet geloven dat hij eruit stapt. Vanaf nu wordt de film een snelle trip, met de handcamera gejaagd, wiebelend bovenop Joseph, rennend door Londen. Hij snelt naar een winkel om een ontbrekend kabeltje te halen, maar, onvoldoende saldo op zijn pasje. Dan rent hij naar een supermarkt en probeert geld op te nemen, en zijn pasje wordt door de ‘geldmaat’ opgeslokt. De winkelier verwijst hem naar de bank. De bank verwijst hem naar de website en kan hem niet helpen, aan ‘only 4,99’. Dan berooft hij (vriendelijk) de bank. Met de buit koopt hij het kabeltje en snelt naar Lily en maakt haar tv. De ontlading volgt bij een vrijpartij en hij rent weer de straat op. Wat een adrenalinekick!

Hij berooft een volgende bank. Dit keer ontbrandt zijn geld met speciale beveiligingsverf. Hij vlucht naar een hotel. Na allerlei sluikse blikken en vragen (want hij ziet er wat verfomfaaid uit en pakt met zijn mond een appel van de balie) krijgt hij een kamer in de zogenaamde ‘Signature Collection’, hij kan er alleen maar om lachen, die náám en het is hier zo ‘fucking clean!’. Ook hier weer onpersoonlijk mededelingen in de lift wanneer de deuren automatisch sluiten. Na een verkwikkende douche, sloopt hij langzaam de hele kamer. Hij kruipt zo diep mogelijk weg, letterlijk ín de matras, die hij opensnijdt. Nu voelt hij zijn vermoeidheid. ’s Avonds dwaalt hij door het hotel en belandt op een bruiloft waar hij niet welkom is, want hij heeft geen uitnodiging. De ‘best man’, een al aangeschoten lomperik beledigt het bruidspaar met zijn platte speech en bedreigt Joseph. Maar dan gebeurt een mysterie in de film: Joseph slaat zijn arm om de man en fluistert iets in zijn oor. Maar wat? Hij mag blijven op het feest en eet en danst en leeft zich uit. Opnieuw een fysieke ontlading. Joseph heeft geen schaamte meer, en niets te verliezen, in tegenstelling tot het nette bruidspaar.

Hij wandelt naar huis en treft zijn buurman (‘de politie zoekt je!’) met zijn lawaai brommer voor de deur. In een opwelling springt hij op de brommer er racet ermee vandoor! Na een paar euforisch scherpe bochten knalt hij op een auto en smakt op de grond. De bestuurder heeft alleen oog voor krasjes op zijn auto, terwijl diens moeder overstuur is, ziet Joseph. Hij troost haar en omhelst haar liefdevol. Maar daarmee wekt hij zoveel woede op bij de zoon die met hem op de vuist gaat. Maar Joseph slaat niet terug en ontvangt de klappen lachend en ontkracht daarmee zijn woedende opponent. Hij is ongenaakbaar en strompelt uiteindelijk naar zijn ouderlijk huis, kleedt zich uit en valt in slaap, in zijn oude bed. Zijn moeder vindt hem naakt, vol schrammen maar hij weet haar te troosten. Zijn moeder zegt iets in de trant van ‘this is not what a good life looks like’, maar, zegt hij glimlachend: ‘it feels so good mum’ en ze knuffelen een beetje.

Ontspannen gaat hij de straat op en geniet van alles, de omgeving, mensen, een Indiase dansgroep. Hij berooft opnieuw een bank en loopt in de val, de glazen deuren blijven gesloten en hij kijkt naar de dansers in de verte terwijl de sirene aanzwelt. De dagelijkse drukte van Londen komt op hem af. Zijn vele confrontaties met alle systemen, wachtwoorden, toegangsdeuren en privacy protocollen tonen misschien wel het doorgeslagen onpersoonlijke karakter van de samenleving aan. Joseph is niet gek, maar leeft misschien al te lang op het randje. Hij wil iets voelen, en het breken van het glas in zijn mond, is letterlijk een breekpunt in de film. Er zwelt iets aan, er broeit iets, een golf van kracht komt vrij.

In het theater kijken we naar onszelf, en genieten van hoe acteurs allerlei menselijke eigenaardigheden uitvergroten. Daarna kunnen we weer opgetogen naar huis, gereinigd en klaar voor de nieuwe week.

Stray volgt zwerfhonden in Istanbul. De camera zoemt in en toont de ogen van de dieren, en ja, ze hebben echt een ziel. Zij zien de stad, en de bewoners: ons. Uiteindelijk lijken we via de honden naar onszelf te kijken, en dat stemt best vrolijk, maar vaak ook niet helaas (wat een vreemde wezens, die mensen!).

Eerst betrap je jezelf nog op de menselijke gedachte: wat zielig, missen die beesten geen baasje? Maar na een tijdje verwatert die gedachte, en geven de honden je de indruk geen mens nodig te hebben. Sterker nog, wat lopen die ménsen toch hulpeloos rond! De honden ontmoeten mensen en hun gedrag. Soms krijgen ze een aai, of wat eten, maar vaak worden ze uitgescholden, opzij geduwd en negatief beoordeeld. Zij hebben niet alleen het buitenleven te verduren, maar ook allerlei geklets van de mensen. We zien pootjes, oren, snuiten en staarten, en allerlei details van de stad, overdag en tijdens de nachtelijke uren. Vluchtelingen uit Syrië (‘een ding uit Syrië’) vinden troost bij enkele zwerfhonden, ze houden elkaar ’s nachts warm. De moskeeën die oproepen tot het gebed, krijgen antwoord van de honden, zij huilen op hun manier mee. Wat zien de gedomesticeerde hondjes er in hun jasjes en aan de lijn trouwens vreemd uit wanneer ze op straat zwerfhonden ontmoeten.

De honden bieden ons een verrassend perspectief op de straten van deze stad. De beelden worden ondersteund door een mooie soundtrack, en afgewisseld met allerlei wijsheden van Diogenes, die een groot hondenliefhebber moet zijn geweest, 300 jaar vóór Christus, en afgaand op zijn teksten is het gedrag van zowel hond als mens sindsdien niet heel veel veranderd.

In Sofia heb ik met eigen ogen gezien hoeveel honden er op straat liepen. En ik kan me voorstellen dat er in Istanbul en ook andere steden er problemen ontstaan. En dat wat dat betreft bovenstaande kijkervaring een beperkte blik werpt op de dagelijkse werkelijkheid. De filmmakers kozen enkele vriendelijke dieren om in beeld te brengen. Dat is ook hoe film kan werken: we leven mee met de ‘personages’ en we geven ons over. Daarnaast heb ik als kattenpersoon wat minder verstand van honden. Alhoewel, katten, wat een vreemde wezens zijn dat! Zie daarvoor de film Kedi, over zwerfkatten, in Istanbul.

Andere hondenfilms: Isle of Dogs en het Hongaarse White God.